Kenan Çamurcu

Seküler radikalizmin İslam'ı kamusal hayattan çıkarma teşebbüsü, din düşmanlığından ziyade ülkeyi tarihsizleştirmek, geleneksizleştirmek ve kültürel kodlarından arındırmak içindi. Ancak böyle yapılırsa yeni ve doğru bir başlangıca imkân bulunabileceğine inanmış olmalılar. Reformcu Kur'an fundamentalizmi ve onun “zıtların birliği”nden kardeşi gelenekçi selefi radikalizmin varsayımı da öyle. “Arı duru din” tasarımı, mesela Türkçe'yi yabancı (Arapça ve Farsça) kelimelerden tasfiye edip yalınlaştırma tezinin simetrik kopyası.

Selefiliğin, Emevî hanedanının resmî politikası olan kavmiyetçiliğin ideolojik varisi olduğuna kuşku yok. Hicaz'dan çıkan İslam'ın yeni dünyası -önce Sünnî, ardından Şiî- İran'da kurduğu medeniyet vesilesiyle Müslüman olmuş milletlerin kendine özgü dindarlığına “bidat ve hurafelerle mücadele” adı altında savaş açmasının amacı, şoven muarrib (Araplaştırmacı) dindarlığı diriltmekten başkası değildir.

İhmal edilen şey şu ki, ağır ağır ve üst üste birikerek oluşan tarih, dinin de taşıyıcı kolonu. Tarihsiz din, toplum, kültür, entelektüel faaliyet olmaz. Süregelen tarihsel yürüyüşün dışına çıkarak başarılabilecek yenilenme, değişim, canlanıp dirilme (ihya) ve yeniden oluşum da (tedvin) mümkün değil. İster İslam'ın yeniden tedvini ve ihya için olsun, ister toplumsal değişim için olsun başvuracağımız ana kaynak, kültürel kimliğin bedenlendiği tarih. Teknik tanımıyla siyer.

Genel tarih içinden Müslümanların yaşadıklarını dekupe eden tarihçilik tanımıyla “siyer”in tarihsel bütünlüğü bozan yönteminde tabii ki metodolojik hata var. Bu metodolojik kusura bir de tarih romantizmi eklendiğinde elde sadece gerçeklikle bağı koparılmış kusursuz hayalî öyküler kalabiliyor.

Kur'an'da tarih anlatımında ibret öğeleri üzerinde durulduğundan sürekli ihanete ve başarısızlığı uğramış peygamber örnekleri anlatıldığı halde, müesses Müslümanlık bize İslam'ın mutlu mesut tarihinden bahsediyor. Hiçbir olumsuzluk görülmeyen dikensiz gül bahçeli mutlu son romanı.

Varsayıma göre diğer bütün peygamberlerin inananları şahsiyet zaaflarıyla malul insanlardı ve dinlerini koruyamadılar, ama Peygamber Muhammed'in arkadaşları (ashab) tarihte ilk ve tek örnek olarak mükemmeller topluluğuydu. Üstelik Peygamber'i bir kez olsun görmüş olmakla kutsallık kazanmışlardır ve o andan itibaren doğru-yanlış, iyi-kötü değerlendirmesine konu bile edilemezler. Bu tuhaflığı dinen hükme de bağlamış garip bir inançtır reel Müslümanlık. Fıtrat, doğa, haniflik dininin fazlasıyla yozlaşmış, başkalaşmış, tahrif edilmiş halidir.

En erken siyer kaynakları ve hadis külliyatı, heyecanlı vaazlarla var edilen dinî kültürün elindeki hayalî fotoğrafın gerçek dışı olduğunu kanıtlıyor. Tıpkı dizi film senaryolarıyla yeniden yazılmış eski, orta ve yakın dönemin muharref tarihi gibi. Bu nedenle erken Müslümanlığın tarihinin yeni bir yöntemle yazılması gerek.

Müesses Müslümanlığın elitleri İslam'ın tarihindeki dehşet verici vakalardan haberdar ama müminlerin inancı sarsılır kaygısıyla o malumatı sansürlüyor. O bilgiler oryantalistler tarafından gündeme getirildiğinde de ilim dışı mahfillerde onların yalan olduğuna ilişkin propaganda yürütülüyor. Bu tarihsel hakikatler Müslüman araştırmacılar tarafından yazılıp çizildiğinde ise onları ihanetle suçlayıp linç ediyorlar. Bu işleri yaparken Allah'ın rızasını gözettiklerine kuşku yok. Yani hakikati dile getireni linç etmeyi, yalanı, kara ve kirli propagandayı Allah'ın memnuniyetle karşıladığına ve ödüllendireceğine dair acaip bir itikat var.

Siyerin kurucu babaları, tedvin/derleme asrında şifahî olan her şeyi kayda geçme yönteminde mazurdur. Sorun, halef ulemanın kaydedilen malzemeyi tahkikte eleştirel ve analitik değerlendirme geleneğini başlatmamasında. Peygamber'in inananları arasındaki siyasî kutuplaşmada tarafını tuttukları grubu doğrulamak için argüman üretmeye mesai ayırdılar. Siyer denilen ilim sahası, Ebu Bekir-Ömer grubuna yandaş olanlar ile Ali b. Ebi Talib grubuna taraf olanların sonu gelmez polemiğinden ibaret. Ama bu kusur telafi edilebilir. Mukayeseli tarih yöntemiyle ve genel tarihin bakışaçısı içinde olayları aktarmanın başarı ve doğruluk oranını yükselteceği kesindir.

Müslümanlığın ilk dönemi konu olduğunda tarih disiplini içinde yapılan çalışmaları baştan “sahabeye karşı saygısızlık”la suçlamanın kötü niyetli ajanda taşıdığından şüphe duyanlar haklıdır. İlmî çalışmaların önünü kesme çabasının tek amacı politik olabilir. İlmî faaliyet “sahabeyi itibarsızlaştırma” türünden niyet okumalarla kriminalize edilirse ilim yapılamaz ve hiçbir bilim dalı varlık gösteremez. Bu disiplinler kullanılamaz hale getirildiğinde de geriye sadece masal ve hikayelerle bezeli menkıbecilik kalır. Nitekim yaşayan/müesses Müslümanlık bundan başka bir şey değil.

Bu yöntem sapmasının bir örneği, Mehmet Azimli'nin Siyeri Farklı Okumak adlı eserini tenkit amacıyla yazıldığı belirtilen makalede “sahabeyi itibarsızlaştırma” şeklindeki siyasî suçlamanın doğrulanmaya çalışılmış olmasıdır. (Zeyveli, 2012: 53). Gerçi Azimli, yersiz ve gerçek dışı bu suçlamaya “İtibara Dair” başlıklı makalesiyle cevap verdi. Fakat ortaya hangi çapta dayanak konursa konsun linç kültürü ve şuursuzluk hali yüzünden “sahabeyi itibarsızlaştırma” propagandası hakikati merak etmeyen çoğunluk üzerinde iş gördü. Kapkaranlık cehalet, muteber kaynaklardan alternatif bilgileri aktaran Azimli'ye hayatı zindan etti. Başka bir yazıda, “İslamofobi” kamuflajının, bu dinî istibdat dünyasının kötülüklerini perdelemeye verilen ad olduğunu iddia edeceğim.

Ana akım din kültürünün belirleyici vasfı, müesses nizama bağlılığın hakikate sadakatin önüne geçmesidir. Yerleşik hale geldiği gerekçesiyle en bariz yanlışa bile müdahale edilmiyor. Bu durumda da o yanlış ana eksene dönüşüyor ve tüm doğrular bu yanlış eksene göre tanzim ediliyor. İşte buna muhafazakârlık diyoruz. Bu kültürel kod değişmediği sürece politik zuhuratın kaç kez becayiş yaptığının önemi yoktur. Çünkü sonuç hiç değişmeyecektir.

Bu kültürel kodda muhalife göz açtırmama ya da ne pahasına olursa olsun boyun eğdirme var ve muhafazakârın çıkarmaya asla niyetli olmadığı bu siyasî gömleğin yanlış iliklenen ilk düğmesi de Abdullah b. Ebi Kuhafe'nin (Ebu Bekir), Saideoğulları çardağında (sakife) alelacele halife seçilmesidir. Sahte Peygamber Müseylime'yle dahi savaşmamış Peygamber'in tarzına karşın Ebu Bekir, Müslüman olmayanlar bir yana, Müslüman siyasi muhalifleriyle de savaş açacak kadar ileriye gidebildi. Müslüman-politik evrende köklü yeri olan “siyaseten katil” geleneği onun bidatidir.

Medine'deki “Çardak (sakife)”, Mekke'de pagan liderlerin istişare ve karar meclisi olan Daru'n-Nedve'nin Yesrib'teki (Medine) muadiliydi. Abdullah b. Ebi Kuhafe, İslam'ın merkezi Mescid-i Nebevî'ye yaklaşık 1 km. mesafedeki eski cahiliye meclisinde küçük bir grup tarafından halife seçildikten sonra toplu biatın gerçekleştiği Medine'ye duyurularak Mescid-i Nebevî'de biat töreni yapıldı. Seküler alanda kapalı devre seçim ve sonra dinî alanda kararın umuma onaylatılmasının İslam siyaset düşüncesine teorik etkileri üzerine çok şey söylenebilir.

Abdullah b. Ebi Kuhafe'ye zorla biat toplamak için kılıcını kınına sokmayan Ömer b. Hattab, yıllar sonra âhir ömründe bir adamın Sakife günlerini kastederek “Vallahi Ebu Bekir'e biat bir anlık ayak kaymasından başka bir şey değildi.” dediği nakledildiğinde çok öfkelendi, ama sözün doğru olduğunu da itiraf etti: “Ebu Bekir'e yapılan biat istişaresiz, birdenbire olmuş ve tamamlanmıştır denmesine kimse aldanmasın. Evet doğru, o iş öyle oldu. Fakat böylece Allah şerden korudu. (...) Ensar bize muhalefet etti ve Saideoğulları sakifesinde toplandılar. Ali ile Zübeyr ve beraberinde olanlar da bize muhalefet etti. (...) O sırada Ebu Bekir'e biat edilmesini sağlamaktan daha önemli bir işimiz yoktu. Ensar topluluğunun bizden ayrılıp topluca biat edilmemesinden ve kendilerinden birine biat etmesinden korktuk. Bu durumda ya razı olmamamı­za rağmen onlara biat edecektik ya da karşı çıkacaktık. Bu yüzden fesat çıkacaktı. Artık bundan böyle Müslümanların istişaresi ve rızası olmaksızın birine biat edilirse biat eden ve biat edilenin ikisi de öldürüleceklerinden korkacağından biat olmayacaktır.” (Buhari 6830; Belazuri, 1996: 2/264).

Manası şu: Ebu Bekir'in biatı normal şekilde gerçekleşmemekle birlikte artık olan oldu, ama bundan sonra kimse Ebu Bekir'e yapıldığı gibi alelacele ve icma gerçekleşmeden biatleşmeye kalkışmamalı. Bunu yaparsa da öldürülmeli.

Siyasi muhalefeti ve seçim talebini ölümle cezalandıran “yeni Medine”, mevcut Müslümanlığın kaynağıdır.

Ömer, Ebu Bekir'in biatında istişare olmadığını itiraf edip bir daha istişaresiz seçim yapılmamasını ikaz ederken kendisinin Ebu Bekir tarafından vasiyetle tayin edildiği konusuna hiçbir zaman girmedi.

Yesrib, Medine olduktan sonra şehrin merkezine dönüşen Peygamber Mescidi'nde değil de cahiliye döneminin toplanma yeri Saideoğulları çardağında (sakife) gerçekleşen tartışmalı toplantıda küçük bir grup Ebu Bekir'e biat ettiği sırada Ali b. Ebi Talib, Abbas b. Abdulmuttalib, Zübeyir b. Avvam ve Sa'd b. Ubade Fatıma'nın evinde toplantı halindeydi. (Makdisî, 2013: 5/151). Halife seçilen Abdullah b. Ebi Kuhafe, Ömer b. Hattab'ı toplantıyı basmaya gönderdi. Ömer, Muhammed b. Mesleme ve diğerleriyle birlikte Fatıma'nın evinin önünde içeridekileri tehdit etti: “Ya dışarı çıkarsınız ya da evi ateşe vereceğim.” (İbn Kuteybe, 1991: 30). Fatıma dışarı çıktı ve Ömer'e, “Hattab'ın oğlu evimizi yakmaya mı geldin?” dedi. Ömer cevap verdi: “Evet. Ya da çıkıp ümmete katılırsınız.” (Abdurabbih el-Endelüsî, 1983: 5/13; Ebu’l-Fida, 1983: 1/156).

İbn Teymiye hiçbir kaynak göstermeksizin Ebu Bekir ve taraftarlarının Fatıma'nın evini basmasının gerekçesini, “içeride Allah'ın malından (beytülmal) bir şey bulunup bulunmadığını tespit etmek, eğer bir şey varsa alıp hak sahiplerine paylaştırmak” için olduğunu iddia eder. (İbn Teymiyye, 1986: 8/291) Bu senaryoda Ebu Bekir'in niyetine ilişkin varsayımda bulunurken asıl amacının, Fatıma ve Ali'yi beytülmalden bir şeyleri gizlice alıkoyan hırsız gibi göstermek olduğu aşikardır.

Bir keresinde Urve b. Zübeyir'e, kardeşi Abdullah b. Zübeyir'in Mekke'de Muhammed b. Hanefiyye'yi (Ali'nin oğlu), Abdullah b. Abbas'ı ve Haşimoğullarından bir grubu Arim mahallesinde hapsettiği ve odun getirtip “Ya bana biat edersiniz ya da hepinizi yakarım” dediği hatırlatıldı ve böyle çirkin bir işi Allah'ın Evinin hareminde nasıl yapabildiği soruldu. Urve kardeşi adına özür dileyerek şöyle dedi: “Daha önce biatı reddedenlere yapıldığı gibi onları korkutmak istedi.” (Mes'udî, 2005: 3/69). Urve'nin “daha önce” derken kastettiği, Ömer'in Fatıma'nın evini yakma tehdidiydi. Seyyid Ca'fer Murtaza Âmulî, Mes'udî'nin kitabında tahrifat yapıldığını, kitabın 1965 Dâru'l-Ma'rife baskısında yer alan “Ömer b. Hattab'ın Haşimoğullarına yaptığı gibi...” cümlesinin (3/77) sonraki baskılarda çıkarıldığını belirtiyor ve bu cümlenin İbnu'l-Hadid'in Nehcu'l-Belağa şerhinde (20/147) ve Kadı Nurullah Tüsterî'nin (Şuşterî, ö. 1610) İhkaku'l-Hak ve İzhaku'l-Batıl'ında Mürucu'z-Zeheb'in tahrif edilmemiş nüshasından nakledildiğini hatırlatıyor. (Âmuli, 2009: 2/196).

Ebu Bekir, Haşimoğulları ve kıdemli sahabeler katılmadıkça Sakife'de aldığı biatın anlam taşımayacağını bildiğinden Ömer'i Ali'ye gönderip biat için onu ikna etmesini istedi. Ali biat etmeyi reddetti. Ya'kubî, Ali ile birlikte biatı reddeden sahabenin önde gelen büyüklerinin isimlerini veriyor: Abbas b. Abdulmuttalib, Ammar b. Yasir, Ebu Zer el-Gıfarî, Selman el-Farisî, Fadl b. Abbas, Zübeyir b. Avvam, Halid b. Said, Mikdad b. Amr, Bera b. Azib, Ubeyy b. Ka'b ve diğerleri. (Yakubi, 1900: 2/124). Bu manzarayı gören Ebu Süfyan bile Ebu Bekir'e biat etmekten vazgeçti. (Ebu’l-Fida, 1983: 1/95). Ebu Süfyan'ın gerilimi tarifi de sarsıcı: “Kan dökülmeden yatışmayacak toz duman.” (Taberi, 1995: 3/209; İbnu'l-Esir, 1965: 2/189). Ömer tedirgin oldu ve Ebu Bekir'e Ebu Süfyan'ın şerrinden emin olamayacaklarını ikaz etti. (Cevheri, tarihsiz: 1/37).

Siyasî kriz büyüyünce Ebu Bekir'in, ona biat etmeyi reddeden Ali ve taraftarlarını Fatıma'nın evinden çıkarması için gönderdiği Ömer'e verdiği talimat, kızı Aişe'nin kanlı kalkışmasından (Basra/Cemel) önce ilk iç savaşı göze aldığını gösteriyor: “Eğer sana sırt çevirirlerse onlarla savaş.” (Ebu’l-Fida, 1983: 1/95).

Fatıma'nın evine saldırıda Ömer b. el-Hattab'ın, eğer dışarı çıkıp biat etmeye gelmezlerse içindekilerle birlikte yakmakla tehdit ettiği evde o sırada Fatıma ve Ali'nin yanısıra küçük yaştaki çocukları Hasan ve Hüseyin de vardı. (İbn Tavus, 1978: 239).

Kaynaklarda adı verilen saldırganlardan meşhur isimler şunlar:

1) Abdullah b. Ebi Kuhafe.

“Leys b. İbad, Ebu Bekir es-Sıddık'tan şöyle nakletti: Keşke Fatıma'nın evini basmasaydım. Bana savaş açılsaydı bile.” (İbn Ebi'l-Hadid, 1965: 6/51; Humeyd b. Zenceviyye, 1986: 3/304, Rivayet 467; Taberî, 1890: 2140).

2) Ömer b. el-Hattab

“Eslem'den rivayet edildi: Allah Rasülü'nden sonra Ebu Bekir'e biat edildiği sırada Ali ve Zübeyir, Peygamber'in kızı Fatıma'nın evine gitti. Aralarında istişareye koyulup kendi işlerine baktılar. Bunu haber alan Ömer b. el-Hattab, Fatıma'nın kapısına dayandı...” (Muttaki el-Hindî, 1989: 5/651, rivayet 14138; İbnu'l-Cevzî, 1992: 4/64).

3) Abdurrahman b. Avf

Musa b. Ukbe'nin, Abdurrahman b. Avf'ın torunu Sa'd'dan nakli: Abdurrahman b. Avf'ın oğlu İbrahim'den rivayet edildi: (Saldırı sırasında) Abdurrahman b. Avf, Ömer b. el-Hattab'la birlikteydi. Muhammed b. Mesleme, Zübeyir'in kılıcını kıran kişiydi.” (Kadı Şehbe, 1991: 94, rivayet 1991). Aynı rivayeti Hâkim en-Nisaburî el-Müstedrek'te (2002: 3/70, rivayet 20/4422) ve İbn Kesir el-Bidaye ve'n-Nihaye'de (Beyrut 1988: 6/302) naklediyor. Abdurrahman b. Avf’ın adı Riyadu'n-Nadire’de de geçiyor. (Ahmed Taberi, 1984: 1/241)

4) Halid b. Velid

(Süleym b. Kays, 1999: 387). Halid, Ebu Bekir'den sonra Ömer b. Hattab'a da biat etmeyen Hazrec'in lideri Sa'd b. Ubade'yi Muhammed b. Mesleme ile birlikte öldürdü. (Necah et-Tai, 2002: 1/127, Belazurî'nin Ensabu'l-Eşraf'ı ve Abdulfettah Abdulmaksud'un es-Sakife ve'l-Hilafe'sinden nakille).

5) Muhammed b. Mesleme

İbn Kuteybe, 1991: 30; Ahmed b. Hanbel, 1996: 1/554, madde 1291; İbn Ebi'l-Hadid, 2009: 3/31; Ahmed Taberi, 1984: 1/241. Muhammed b. Mesleme, “Ka'b b. Eşref suikasti” öyküsünün baş kahramanıdır. Sa'd b. Ubade suikastinde de Halid b. Velid'in suç ortağıdır. Ebu Bekir, Ömer ve Osman'ın halifeliklerinde kritik görevler üstlendi. Ali'ye biat etmedi. Ali bunun sebebini şöyle izah etti: “Muhammed b. Mesleme konusunda benim günahım, Hayber günü onun kardeşi Yahudi Marhab'ı öldürmemdir.” (Tüsteri, 1998: 9/586-587).

6) Seleme b. Selame

Ahmed Taberî, 1953: 1/218; Ahmed b. Hanbel, 2003: 225, rivayet 1220. “Ka'b b. Eşref suikasti” öyküsünün önemli figürü -Ka'b'ın süt kardeşi- Ebu Naile Silkan b. Selame'nin kardeşi. Muhammed b. Mesleme'nin teyzesinin oğlu.

7) Ebu Ubeyde b. Cerrah

Amr b. Ebi'l-Mikdam babasından, o da dedesinden (Hürmüz b. Mâhân el-Farisî) rivayet etti: (...) Sakife'de Ebu Bekir'in sağında oturuyordum. İnsanlar ona biat ediyordu. Birden Ömer ona dedi ki: “Ali'den biat almadıkça elinde bir şey yok demektir. Sana biatını getirmesi için birini ona gönder.” (...) Ömer “Kalkın ona gidelim” dedi. Ebu Bekir, Ömer, Osman, Halid b. Velid, el-Muğire b. Şu'be, Ebu Ubeyde b. el-Cerrah, Ebu Huzeyfe'nin azatlısı Salim, Kunfez kalktılar ve Fatıma'nın kapısına dayandılar. (Ayyaşî, 1960: 2/66; rivayet 76). Sakife'de Ebu Bekir'e biat isterken Ömer'le birlikte Ensar'a “Allah'ın Rasülü bizden biriydi, bu makama sizden daha çok hak sahibiyiz” (Ya'kubî, 1883: 2/138) diye haykırıp hilafeti etnik kökene bağlayan kişi.

8) Muaz b. Cebel

9) Ebu Huzeyfe'nin azatlısı Sâlim

(Amr b. Âs) Muaviye'ye dedi ki: Irak ve Hicaz halkı onun yanında ama buna rağmen ben de sen de işittik ki, o (Ali) şöyle diyor: “Keşke kırk adamım olsaydı.” O olayı hatırla. Yani diyor ki, keşke benimle birlikte eve, yani Fatıma'nın evine saldırıldığı günkü kırk kişi olsaydı.” (Nasr b. Müzahim el-Minkarî, 1962: 163)

10) Muaviye b. Ebi Süfyan

11) Amr b. Âs

12) Beşir b. Sa'd

Ali dedi ki: “Peygamber'in ailesinin insanlar içindeki makamını ve hakkını yok saymayın. Vallahi ey Muhacir topluluğu, biz Ehl-i Beyt bu işte daha fazla hak sahibiyiz. Allah'ın kitabını okuyan, Allah'ın dinini anlayan, sünneti bilen, yönetim işinin ustası bizdendir. Hevanıza tâbi olmayın.” Bunun üzerine Beşir b. Sa'd şöyle dedi: “Keşke Ensar bu sözleri Ebu Bekir'e biat etmeden önce senden işitseydi ey Ali. İkiniz arasında ihtilafa düşülmezdi. Lakin artık biat ettiler.” (İbn Ebi'l-Hadid, 1959: 6/12).

13) Useyd b. Hudayr

Useyd'in babası Evs kabilesinin lideriydi. Hazrec kabilesinin lideri Sa'd b. Ubade'ye tepkiyle Ensardan Ebu Bekir'e biat eden ilk kişi oldu. Fatıma’nın evine saldırıya katıldığını aktaran kaynaklar: İbn Kuteybe, 1967: 1/18; Ahmed Taberî, 1984: 1/241; Hüseyin el-Diyarbekrî1885: 2/188.

15) Sâbit b. Kays

Sâbit, Ensarın meşhur şairi. Fatıma’nın evine saldırıya katıldığını aktaran kaynaklar: Ahmed b. Hanbel, 1996: 554, madde 1291; Murtaza Askerî, 1986: 73; Ahmed Taberî, 1984: 1/241.

16) Kunfez b. Umeyr

Ebu Zeyd Ömer b. Şebbe’nin rivayeti: Ömer b. el-Hattab, Fatıma'nın evinin önünde “Ya biat etmeye gelirsiniz ya da evi içindekilerle birlikte ateşe vereceğim” diye bağırdığı sırada orada Kunfez ve Ziyad b. Lebid de vardı. (İbn Ebi'l-Hadid, 1965: 6/48).

18) Muğire b. Şu'be

Ya'kubî, onun da Fatıma’nın evine saldırıya katıldığını aktarıyor. (Ya'kubî, 1900: 2/124).

Saldırının ihtilaf edilmeyen ana hatları ve isimlerinden emin olunan saldırganlar Sünnî ve Şiî klasik kaynaklarda yer alıyor. İlk asırdan başlayarak kronolojik sıralamayla tüm kaynakların tam ve detaylı listesi için: Abduzzehra Mehdî, 2001: 142 ve devamı.

El-Minkarî'nin, Amr b. Âs ile Muaviye'nin konuşmasını aktarırken geçen cümleden o gün saldırıda kırk kişi bulunduğunu anlıyoruz: “(Amr b. Âs) Muaviye'ye dedi ki: Irak ve Hicaz halkı onun (Ali) yanında ama buna rağmen ben de sen de işittik ki, o şöyle diyor: ‘Keşke kırk adamım olsaydı.’ O olayı hatırla. Yani diyor ki, keşke benimle birlikte eve, yani Fatıma'nın evine saldırıldığı günkü kırk kişi olsaydı.” (Minkarî, 1962: 163)

Müesses Müslümanlığın politik tasavvurunu şekillendiren tarih budur. Bununla da kalınmadığını ve otoriteye boyun eğmeyen siyasî muhaliflerin suikastle ortadan kaldırıldığını yine muteber kaynaklar yazıyor. Bu siyasî cinayetler arasında en önemlisi, Ensar'ın büyüğü ve Peygamber hayattayken Medineli Müslümanların temsilcisi Sa'd b. Ubade'nin katledilmesidir.

Bedir'de Peygamber kendi sancağını Ali b. Ebi Talib'e verirken Ensar'ın sancağını taşımaya layık gördüğü (İsbehanî, 1868: 4/19). Sa'd b. Ubade, halife ilan edilen Ebu Bekir'e biatı reddedip Medine'yi terketti ve Şam'a gitti. Ebu Bekir gibi Ömer b. Hattab da Sa'd'ın peşini bırakmadı ve onu biata zorlaması için adam gönderdi. Dedi ki: “Onu biata davet et ve rahat bırakma. Sırt çevirirse ona karşı Allah'tan yardım iste (onu öldür).” Adam onu Havarin'de buldu. Biata davet etti. Sa'd b. Ubade, “Kureyşliye asla biat etmeyeceğim” cevabını verdi. Adam “Seni öldüreceğim” dedi. Sa'd “Benimle savaşabilirsen öldür hadi” dedi. Adam bunun üzerine dedi ki: “Ümmetin dahil olduğu şeyin dışına mı çıkıyorsun?” Sa'd, “Hayır biatın. İşte onun dışındayım.” dedi. Adam okunu attı ve onu öldürdü. (Belazurî, 1996: 2/272; Necah et-Tâî, 2002: 1/127, Abdulfettah Abdulmaksud'un es-Sakife ve'l-Hilafe'sinden nakille).

Mutezile mezhebinden İbn Ebi'l-Hadid, rivayette bahsi geçen “adam”ın Halid b. Velid olduğunu söylüyor: “Halid b. Velid'e Şam'a gidip Sa'd b. Ubade'yi öldürmesi emri verildi. Yanındakiyle birlikte gece pusuya yattılar. Sa'd karşılarına çıktığı an onu öldürdüler. Sa'd'ı oradaki kuyuya attıktan sonra Halid'in arkadaşı gece karanlığında feryadı bastı: “Hazrec'in kıymetlisi Sa'd b. Ubade'yi öldürdük / İki okla vurduk onu, kalbi buna dayanamadı.” Sa'd'ı öldürdüklerinde Halid'in “feryat eden arkadaşı”nın Muhammed b. Mesleme olduğu belirtiliyor. (İbn Ebi'l-Hadid, 1965: 17/223) Sünnilerin “adam” diyerek geçiştirmesi, Halid b. Velid'in, Ebu Bekir'in iktidarını sağlamlaştırma sürecinde muhaliflere yönelik siyasi cinayetleri organize eden kişi olması nedeniyle.

Kuyudan işitildiği sanılan şiiri cinlerin haykırdığı farzedildi ve cinlerin onu öldürdüğü söylendi. Sad'ı üç gün sonra o kuyuda buldular. Bedeni morarmıştı. Onu o halde görünce “Bu cin çarpması.” denildi. Müminu’t-Tak'a (Ebu Ca'fer el-Ahvel, ö. 777) “Ali'yi Ebu Bekir'in halifeliğine karşı çıkmaktan alıkoyan neydi?” diye sordular. “Cin tarafından öldürülmekten korktu.” dedi. (İbn Ebi'l-Hadid, 1965: 17/223).

Sa'd'ın hamamda öldürüldüğü de söyleniyor. Ayrıca, oturmuş küçük tuvaletini yaparken cin çarptığı ve öldüğü de anlatılıyor. (Belazurî, 1996: 2/272; İbn Sa'd. 1990: 3/463). Müslümanlığın resmî görüşünde geçen Sa'd'ı cinlerin öldürdüğü hikâyesi (Usame b. Yasin, 2000: 388-389), cinayeti örtbas etmek için uydurulmuş rivayettir.

Zehebî, Sa'd b. Ubade'nin biyografisinde onun Şam'da öldürüldüğünü ve cinlerin onu kuyuya attığını yazıyor. (Zehebi, 2010: 3/121) Selefilerin, hurafelerle mücadele ettiği yalanıyla yücelttiği İbn Teymiyye de cinlerin öldürdüğü hurafesini köpürterek savunuyor. (İbn Teymiyye, 1986: 8/581). Sa'd b. Ubade'nin cinler tarafından öldürüldüğü hikâyesini tekrarlayan İbn Teymiyye, Ebu Bekir'in en büyük destekçisi Amr, Ebu Ubeyde ve benzerlerinin Sa'd b. Ubade'den daha faziletli olduklarını, çünkü Sa'd'ın Ebu Bekir'e biat etmediğini ve ifk olayının fâillerine karşı çıkmadığını öne sürüyor. Burada sözü geçen “ifk” olayının (Aişe'ye zina iftirası atıldığı iddiası) uydurma olduğunu başka bir makalede göstereceğiz.

İbn Asakir'in anlatımında öykü biraz daha fantastikleşiyor: “Hicrî 15 yılında (637) Ömer'in halife olmasının üzerinden ikibuçuk sene geçmişti ki Sa'd b. Ubade, Şam bölgesinde Havran'da ölü bulundu. Ölüm haberi ulaştığında şiddetli sıcak nedeniyle kuyuya inen çocuklar kuyudan ses yükseldiğini işittiler: ‘Hazrec'in kıymetlisi Sa'd b. Ubade'yi biz öldürdük/İki okla çarptık onu, kalbi dayanamadı buna.’ Çocuklar öyle korkmuştu ki bunu hiç unutamadılar. (İbn Asakir, 2012: 11/193; İbn Sa'd, 1990: 3/463).

İbn Abdilberr, -muhtemelen suikasti perdelemek için uydurulmuş- Sa'd'ın Ebu Bekir'in hilafeti sırasında Hicrî onbirinci yılda vefat ettiğine ilişkin rivayeti de aktarıyor ama hamamda ölü bulunduğu ve cesedinin morardığı konusunda ihtilaf bulunmadığını yazıyor. Kimsenin görmediği birileri tarafından söylenen beyitler işitilene kadar kimsenin öldüğünü farketmediğini ilave ederek. (İbn Asakir, 2010: 2/164)

Cinlere atfedilen cürümler başlı başına bir çalışmanın konusu. “Kutsal aile” sloganının bayraktarı muhafazakârlar arasında revaçta olan, durduk yere hamile kalan kadınlara cinlerin tecavüz ettiği hikayesinin DNA testi yaygınlaşmadan önce hiç şaşmadığını hatırlayalım. Gerçi hâlâ bu yalana başvurulduğunu televizyonların reality show programlarında görüyoruz.

Sa'd b. Ubade'nin suikastle öldürülmesi, akla hemen Ömer b. Hattab'ın, Ebu Bekir'e biat krizindeki sert tartışma sırasında “Allah Sa'd'ı kahretsin (öldürsün)” sözünü getirdiğinden Buharî'nin ilk şârihi Ebu Süleyman el-Hattabî (ö. 388/998), Ömer'in kastettiği manayı speküle ederken epey gayret sarfediyor: “Yani öldürülmüş gibi olsun, ölmüş sayılsın, onun göründüğü yerden uzaklaşın demektir. Bunun sebebi, Sa'd'ın, cahiliye Araplarının tarzında kabilenin başına sadece kendilerinden birinin geçmesi gibi, kavmine emir olma makamını istemesidir. Oysa İslam'ın hükmü bunun aksinedir. Ömer işte bu sebeple onu en sert biçimde reddetti ve kötüledi. Yaptığı her şey bâtıl sayılıp kuvveti elinden alınınca onu öldürmüş gibi oldu. Bu, şaraba bir şey karıştırdığında bozulunca onu öldürmüş olmakla aynı şeydir.” (Kurtubî, 2015: 8/378).

Suikastler zinciriyle iktidarını sağlamlaştırma yönteminin uydurma rivayetlerle Peygamber'e de yakıştırıldığını belirtelim. Bu suikast iddialarını başka bir yazıda ele alacağız.

Peygamber'in gönüllülük esasına dayanan Medine Sözleşmesi'nin ruhen de öldüğü ve onun yerini güç kullanarak boyun eğdirmenin aldığı yeni bir tarih başladı.

Peygamber, Medine Vesikası ile Medine'nin karmaşık ve çatışmalı toplumsal yapısından güçlü, yapısal ve kurumsal bir barış çıkarmayı başarmıştı. Sosyal barışı koruyacak Medine Vesıkasını Ali'ye yazdırıp ona emanet etti. Ali de onu kılıcının kınında sakladı. (Bulaç, 2020: 19). Michael Lecker da Ebu Ubeyd'in Emval'inden aynı bilgiyi aktarıyor ve sadece Medine Sözleşmesi değil, Peygamber'in tüm önemli belgelerini Ali'nin muhafaza ettiğine ilişkin tarihsel referansları zikrediyor. Bunlardan biri de Kays b. Sa'd ve Malik Eşter'in, Ali b. Ebi Talib'e, “Allah Rasülü sana diğerlerince reddedilen bir şey emanet etti mi?” sorusuna Ali'nin “Hayır. Sahife hariç.” diyerek kılıcının kınından Vesika’yı çıkarıp göstermesidir. (Lecker, (2004: 194-195). Sosyal barışı tehdit eden münafıkları da listeleyip Ali'nin grubundan Huzeyfe b. el-Yeman'a emanet etti. Medine'deki münafıkların listesini taşıyan Abdullah Huzeyfe b. Hasan, “Peygamber'in sırrının sahibi” lakabıyla anılırdı. (Makrizî, 1999: 9/322). Peygamber'in vefatından sonra başlayan halife seçimi ve biat kaosunda Ali b. Ebi Talib'in yanında yer alan Şiî sahabelerdendi. Fatıma'nın, vasiyeti üzerine geceleyin sessiz sedasız defnedilmesi sırasında cenaze namazını kılanlardan biriydi. (Muhsin el-Emin, 1983: 4/596).

Bu simgesel tercihler, Medine'de barış içinde birarada yaşamanın güvence sistemini öğretiyordu. Güvence sistemi ayakta tutulmadığında Medine, imamesi kopan tespih taneleri gibi darmadağın oldu.

Peygamber'in Mescid-i Nebevî'de Medine Sözleşmesi'yle kurduğu Medine, yerini, cahiliye döneminde Yesrib'in siyasî merkezi Saideoğulları sakifesinde vuku bulan halife seçimiyle “yeni Medine”ye bıraktı. Abdullah b. Ebi Kuhafe'nin (Ebu Bekir) halife seçilmesi sürecinde Medine'de yaşanan toplumsal çözülme, etnik yarılma ve dinî kutuplaşma geri döndürülmez biçimde yapısal ve kalıcı hale geldi. Bu hikâye aynı zamanda politik mütedeyyinliğin, yani reel Müslümanlık ve muhafazakârlığın inşa serüvenidir.

KAYNAKLAR

Abdurabbih el-Endelüsî. (ö. 940). (1983). El-Ikdu'l-Ferid. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.

Ahmed b. Hanbel. (2003). es-Sünne. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.

Ahmed b. Hanbel. (ö. 902). (1996). Kitabu's-Sünne. Riyad: Dâru Âlemi'l-Kütüb.

Âmulî, Seyyid Ca'fer Murtaza. (1945-2019). (2009). Me'satu'z-Zehra. Necef: Merkezu'l-İslamî li'd-Dirase.

Ayyaşî, Muhammed b. Mes'ud. (ö. 932). (1960). Tefsiru'l-Ayyaşî. Tehran: Mektebetu'l-İlmiyyeti'l-İslamiyye.

Azimli, Mehmet. İslami Düşünce Platformu, https://islamidusunce.net/forum/index.php?topic=11267.0

Belazurî, Ahmed b. Yahya. (ö. 892). (1996). Kitabu Cümel min Ensabi'l-Eşraf. Beyrut: Dâru'l-Fikr.

Buharî, Muhammed b. İsmail. (ö. 870). (2002). Sahihu'l-Buhari. Beyrut: Dâru İbn Kesir.

Bulaç, Ali. (2020). Medine Sözleşmesi. Çıra Yayınları.

Cevherî el-Basrî, Ahmed b. Abdulaziz. (ö. 935). (Tarihsiz). El-Sakife ve Fedek. Ninova: Mektebetu Ninova el-Hadise.

Ebu’l-Fida, İmaduddin İsmail el-Eyyubî. (ö. 1331). (1907). El-Muhtasar fi Ahbari'l-Beşer. Kahire: Matbaatu'l-Huseyniyye.

Hâkim en-Nisaburî. (ö. 1014). (2002). El-Müstedrek. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.

Humeyd b. Zenceviyye. (ö. 865). (1986). Kitabu'l-Emval. Riyad: Merkezu'l-Melik Faysal li'l-Buhus ve'd-Dirâsâti'l-İslamiyye.

Hüseyin b. Muhammed el-Diyarbekrî. (ö. 1582). (1885). Tarihu'l-Hamis fi Ahvali Enfesi Nefis. Kahire: Matbaatu Osman Abdurrezzak.

İbn Asakir, Ali b. Hasan. (2010). el-İstiab fi Ma'rifeti'l-Ashab, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut.

İbn Asakir, Ali b. Hasan. (ö. 1176). (2012). Tarihu Medineti Dımeşk. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.

İbn Ebi'l-Hadid. (ö. 1258). (1965). Şerhu Nehci'l-Belağa. Beyrut: Dâru İhyai'l-Kütübi'l-Arabiyye.;

İbn Kesir. (ö. 1373). (1988). El-Bidaye ve'n-Nihaye. Beyrut: Mektebetu'l-Mearif.

İbn Kuteybe. (ö. 889). (1991). El-İmame ve's-Siyase. Beyrut: Dâru'l-Edva.

İbn Kuteybe. (ö. 889). (1991). El-İmame ve's-Siyase. Beyrut: Dâru'l-Edva.

İbn Sa'd. (ö. 845). (1990). Tabakatu'l-Kübra. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.

İbn Tavus, Ali b. Musa. (ö. 1266). ( 1978). Et-Taraif fi Ma'rifeti Mezahibi't-Tavaif. Kum: Matbaatu'l-Hayyam.

İbn Teymiyye, Takiyyuddin. (ö. 1328). (1986). Minhacu's-Sünneti'n-Nebeviyye. Riyad: Câmiatu'l-İmam Muhammed b. Suud el-İslamiyye.

İbnu'l-Cevzî. (ö. 1201). (1992). El-Muntazam fi Tarihi'l-Müluk ve'l-Ümem. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.

İbnu'l-Esir, Ebu'l-Hasan İzzuddin. (ö. 1233). (1965). el-Kâmil fi't-Tarih. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabi.

İsbehanî, Ali b. Hüseyn. (ö. 967). (1868). Kitabu'l-Eğanî. Kahire: Dâru'l-Tiba el-Âmire.

Kâdı Şehbe, Yusuf b. Muhammed. (ö. 1385). (1991). Ehadisu Muntehebe min Meğazi Musa b. Ukbe. Beyrut: Dâru İbn Hazm.

Kurtubî, Ali b. Halef İbn Battal. (ö. 1057). (2015). Şerhu İbn Battal alâ Sahihi'l-Buharî. Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut.

Lecker, Michael. (2004 ). The “Constituon of Medina”, Muhammad's First Legal Document, New Jersey: The Darwin Press Inc. Princeton.

Makdisî, Şemsuddin Muhammed. (ö. 1000). (2013). Kitabu'l-Bed' ve't-Tarih. Kahire: Mektebetu't-Sekafeti'd-Diniyye.

Makrizî, Ebu Muhammed Takiyuddin. (ö. 1442). (1999). İmtau'l-Esma bi-ma li'r-Rasul mine'l-Enba ve'l-Emval ve'l-Hafede ve'l-Meta. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiye.

Meanî, Usame b. Yasin. (2000). Menhecu'ş-Şer' fi İlaci'l-Mes ve's-Sara'. Amman: Dâru'l-Mealî.

Mehdî, Abduzzehra. (2001). El-Hücum alâ Beyti Fatıma Aleyhasselam. Necef: Mektebetu'l-Akaidiyye.

Mes'udî, Ali b. el-Hüseyin. (ö. 956). (2005). Mürucu'z-Zeheb ve Meadinu'l-Cevher. Beyrut: Mektebetu'l-Asriyye.

Minkarî, Nasr b. Müzahim. (ö. 827). (1962). Vak'atu Sıffin. Kahire: Müessesetu'l-Arabiyyeti'l-Hadise.

Murtaza Askerî. (1914-2007). (1986). Mealimu'l-Medreseteyn. Tehran: Müessesetu'l-A'lamî.

Muttaki el-Hindî. (ö. 1567). (1989). Kenzu'l-Ummal. Beyrut: Müessesetu'r-Risale.

Necah et-Tâî. (2002). Nazariyyatu'l-Halifeteyn. Beyrut: Dâru'l-Hüda li-İhyai't-Turas.

Seyyid Muhsin el-Emin. (ö. 1867). (1983). A'yanu'ş-Şia. Dâru't-Tearuf, Beyrut.

Süleym b. Kays. (ö. 695). (1999). Esraru Âli Muhammed, Kum: el-Hâdi.

Taberî, Muhammed b. Cerir. (1890). Tarihu'r-Rüsul ve'l-Müluk. Leiden: E. J. Brill.

Taberî, Muhammed b. Cerir. (ö. 923). (1995). Tarihu'r-Rüsul ve'l-Müluk. Beyrut: Dâru'l-Fikr.

Taberî, Muhibbuddin Ahmed. (ö. 1295). (1984). Riyadu'n-Nadire fi Menakıbi'l-Aşere. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.

Tüsterî, Muhammed Takî. (1903-1995). (1998). Kâmusu'r-Rical. Kum: Müessestu'n-Neşri'l-İslamî.

Ya'kubî, İbn Vadıh. (1883). Tarihu'l-Yâkubî. Leiden: E. J. Brill.

Ya'kubî, İbn Vadıh. (ö. 897). (1900). Tarihu'l-Ya'kubî, Beyrut: Dâru Sâdır.

Zehebî, Şemsuddin Muhammed. (2010). Siyeru A'lami'n-Nubela. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.

Zeyveli, Hikmet. (Kasım 2012). “Dört Halifeyi Farklı Okumak mı, İtibarsızlaştırmak mı?”, Umran Dergisi, http://www.umrandergisi.com.tr/u/umran/pdf/219-1363186830.pdf